ANALISIS WACANA

1.0 Pengenalan

Wacana ialah unit bahasa yang melebihi batas ayat. Wacana boleh terdiri daripada ayat, sejumlah ayat, ceraian, dialog, bab, buku, siri buku, dan sebagainya yang memperlihatkan hubungan dan perkembangan fikiran yang berurutan lengkap. Etimologi perkataan wacana berasal daripada bahasa Jawa iaitu wócónó. Kata dasar wócónó pula ialah wócó yang bererti baca. Dalam bahasa Inggeris pula, wacana bermaksud discourse. Discourse pula berasal daripada bahasa Latin iaitu discursus yang bererti “ larian ke dan dari”. Perkataan ini sering digunakan dalam kajian semantik dan analisis wacana bagi merujuk kepada bahasa lisan, tulisan atau perbahasan (Ebah Suhaebah, 1992).

Penerangan umum yang sering digunakan bagi mentakrif wacana ialah unit bahasa yang lengkap dan tertinggi. Wacana ialah unit bahasa yang melebihi batas ayat. Wacana boleh terdiri daripada ayat, sejumlah ayat, ceraian, dialog, bab, buku, siri buku dan sebagainya yang memperlihatkan hubungan dan perkembangan fikiran yang berurutan dan lengkap (Asmah Hj Omar, 1980a). Dalam sesebuah wacana, perkaitan antara unit bahasa yang terlibat melahirkan kesatuan bahasa yang utuh. Sesuatu wacana, sama ada dalam bentuk lisan atau tulisan diujarkan bagi menyampaikan sesuatu maklumat tentang sesuatu topik.

Wacana adalah kata yang sering digunakan oleh masyarakat dewasa ini. Banyak pengertian merangkumi perkataan wacana ini. Dalam lapangan sosiologi, wacana merujuk kepada hubungan konteks sosial dari penggunaan bahasa. Manakala dalam linguistik, wacana adalah unit bahasa yang lebih besar daripada kalimat. Menurut Labov (1972), wacana adalah kadangkala sebagai bidang dari semua pernyataan (statement), kadangkala sebagai individualisasi kelompok pernyataan, dan kadangkala sebagai praktik regulatif yang dilihat dari sejumlah pernyataan.

Wacana bukanlah unit sintaksis atau tatabahasa seperti klausa dan ayat. Ia juga bukan berfungsi sekadar menghimpunkan ayat-ayat untuk menjadi teks. Wacana dilihat sebagai apa sahaja penggunaan bahasa yang sebenar dalam konteks kehidupan masyarakat yang sebenar tanpa mengambil kira saiznya yang panjang atau pendek. Ia boleh dianggap sebagai super-sentence yang lebih besar daripada unit-unit tatabahasa lain yang berada di bawahnya. Hal ini dinyatakan oleh Halliday dan Hasan (1976:1-2) seperti berikut:

“A text is a unit of language in use. It is not a grammatical unit, like a clause or a sentence; and it is not defined by its size. A text is sometimes enviasaged to be some kind of super-sentence, a grammatical unit that is larger than a sentence but is related to a sentence in the same way that a sentence is related to a clause...”

Manakala Suladi et.al. (2000) pula, dalam kajiannya yang bertajuk “Kohesi dalam Media Massa Cetak Bahasa Indonesia Studi Kasus Tentang Berita Utama dan Tajuk menyatakan bahawa:

“... wacana adalah tataran yang paling besar dalam hieraki kebahasaan dan merupakan satuan bahasa, baik lisan maupun tertulis, yang tersusun berkesinambungan dan membentuk suatu kepaduan.” (2000:1)

Harimurti Kridalaksana (1978) pula, memperincikan wacana sebagai satuan bahasa lengkap dan bukanlah kata atau kalimat sebagaimana yang dianggap oleh beberapa kalangan dewasa ini melainkan wacana. Manakala menurut Tarigan (1995:36), beliau memberi gambaran yang lengkap mengenai wacana seperti berikut:

“wacana adalah satuan bahasa yang terlengkap dan tertinggi atau terbesar di atas kalimat atau klausa dengan koherensi dan kohesi tinggi yang berkesinambungan yang mempunyai awal dan akhir yang nyata disampaikan secara lisan atau tertulis.”

1.1 PENGERTIAN ANALISIS WACANA

Labov (1972) telah menyatakan bahawa dalam analisis wacana, klausa atau ayat tidak menjadi unit kajian seperti yang ditakrifkan dalam tatabahasa, akan tetapi ia merupakan unit fungsian (functional) yang boleh direalisasikan daripada klausa atau ayat.

Menurut Eriyanto dalam bukunya yang bertajuk Analisis Wacana: Pengantar Analisis Teks Media (2001:3) berkata bahawa:

“Analisis wacana dalam studi linguistik ini merupakan reaksi dari bentuk linguistik formal yang lebih memperhatikan pada unit kata, frasa, atau kalimat semata tanpa melihat keterkaitan di antara unsur tersebut.Analisis wacana, kebalikan dari linguistik formal, justru memusatkan perhatian pada level di atas kalimat seperti hubungan gramatikal yang terbentuk pada level yang lebih besar dari kalimat.”

Brown dan Yule (1983:1) menyatakan bahawa analisis wacana adalah pengkajian ke atas penggunaan bahasa sebenar. Ia telah dijelaskan seperti berikut:

“The analysis of discourse is, necessarily, the analysis of language in use. As such, it cannot be restricted to the purpose of functions which those forms are designed to serve in human affairs... the discourse analyst is commited to an investigation of what that language is used for.”

Menurut Wong Khek Seng (1995:7) pula, analisis wacana merujuk kepada usaha mengkaji bahasa yang lebih menyeluruh yang melampaui peringkat klausa atau peringkat ayat. Hal tersebut merupakan bidang pelbagai disiplin kerana analisis wacana itu sendiri memerlukan sokongan pengetahuan daripada pelbagai disiplin. Selain itu, Cook (1994) menerangkan analisis wacana seperti berikut:

“Discourse analysis concerns the interaction of texts with knowledge of context to create discourse... discourse analysis is the study and the explanation of this quality of coherence (purposeful, meaningful and connected). A discourse is a coherent stretch of language... Discourse analysis must therefore be both a study of the formal linguistic qualities of stretches of language (texts), and a study of the variable perception of these stretches of language by individuals and groups (1994:23-25).”

Beliau telah mengkaji teks berlandaskan kepada pengetahuan konteks atau persepsi pengguna bahasa yang berbeza-beza. Kajian analisis wacana mempunyai penerangan tentang kualiti koheren dalam bahasa. Oleh itu, ia mengambil kira makna daripada konteks untuk diberikan kepada pengguna teks dan ianya mesti kelihatan tepat dan sesuai dari segi makna dan perkaitan.